Voir ce film 2046 avec sous-titres 1440

Film jaki jest, każdy widzi. Należy pisać o nim, nie o tym, co się wokół niego kłębi. Ale bywają filmy, które trudno oddzielić od ich własnego mitu, od legendy narosłej wokół reżysera, wokół jego wcześniejszego dorobku. Zdaje się, że tak właśnie jest z filmem "2046".

Wiadomo, że stanowi kontynuację "Spragnionych miłości", więc trzeba przypomnieć fabułę sprzed kilku lat. Rzecz działa się w roku 1962 w Hongkongu; dwa młode małżeństwa, państwo Chan i państwo Chow, wprowadzają się do tego samego pensjonatu, zajmują sąsiednie pokoje. Pani Chan pracuje w firmie przewozowej, pan Chow jest dziennikarzem. Ich współmałżonkowie wykonują prace wymagające częstych podróży zagranicznych. Po jakimś czasie okazuje się, że są kochankami, po czym znikają z opowieści. Między pozostałymi na miejscu opuszczonymi współmałżonkami rodzi się przyjaźń, która stopniowo przekształca się w miłość. Miłość rodzi się powoli, m.in. dlatego, że napotyka mnóstwo obiekcji moralnych. - "Nie będziemy postępowali tak jak oni" - mówi w pewnym momencie pani Chan, nawiązując do wiarołomnej pary.

Ale ta miłość pozostaje niespełniona. Pani Chan zrywa kontakt, niedoszli kochankowie mijają się jeszcze przypadkowo, jednak znajomość zamiera. Historia kończy się w Kambodży, gdzie oglądamy rytuał uprzednio wspomniany w filmie. Polega na tym, że człowiek pragnący uwolnić się od bolesnych przeżyć czy wspomnień wypowiada swoje zwierzenie do otworu wydrążonego w drzewie, skale czy murze, a następnie ów otwór zasklepia. Pan Chow dokonuje takiej spowiedzi w ruinach świątyni Angkor Wat.

Wydawałoby się, że to finał ostateczny. Ale tak nie jest. Widz doznaje nieokreślonego wrażenia, że został oszukany; że ukryto przed nim prawdę, którą powinien był poznać. Wiąże się to z pewnym etapem opowieści. Jako się rzekło, pani Chan i pan Chow solidarnie bronią się przed swą wzajemną miłością, chcą być uczciwi. Wszelako obrona przed namiętnością, prowadzona w imię racji moralnych, bywa często nieskuteczna i kończy się kapitulacją. Jest w filmie krótki moment, w którym kobieta kapituluje - i oczekuje wzajemności ze strony mężczyzny. On jednak zachowania nie zmienia; nadal deklaruje miłość - i nadal się przed nią broni. Nie zauważył? Stchórzył? Jest to sprawa w całej opowieści kluczowa, która jednak nie zostaje wyjaśniona. Możemy przypuszczać, że prawdę zamurowano w ruinach Angkor Wat.

I oto teraz pojawia się film "2046", czyli opowieści ciąg dalszy, a wraz z nim nadzieja, że zamurowana prawda zostanie wydobyta na jaw. Początkowo istotnie się na to zanosi. Film zaczyna się jak opowieść "science-fiction", jesteśmy w świecie futurystycznym, kursuje tajemniczy pociąg przemieszczający się nie tyle w przestrzeni, co w czasie. Przewozi pasażerów do Roku Pańskiego 2046, roku magicznego, bo właśnie wtedy będą mogli odzyskać wspomnienia, których się wyrzekli. Już w pierwszym ujęciu oglądamy urządzenie, które - być może - ów powrót do wspomnień umożliwia. Jest to twór pochodzenia chyba organicznego, duży i baniasty, coś jakby odwłok wielkiego owada, z czarną dziurą w środku. Kształt dziwny i intrygujący. Czy zatem pan Chow wróci teraz do swych wspomnień? Czy ujawni nam swoją tajemnicę?

Musimy w tym miejscu odwołać się do legendy, czyli do tego, co się wokół filmu kłębi. Do Europy dotarł podczas festiwalu w Cannes 2004. Dotarł w ostatniej chwili, organizatorzy musieli zmieniać terminy projekcji. Był podobno dziwny: składał się z dwu opowieści, snutych równolegle. Jedna utrzymana była w konwencji SF, druga w konwencji realistycznej, psychologiczno-obyczajowej. W tej drugiej pojawiali się nasi dobrzy znajomi ze "Spragnionych miłości". W angielskim miesięczniku "Sight & Sound" (czerwiec 2004) napisano w sprawozdaniu, że wątek SF kuleje, że wymaga dodatkowych wyjaśnień (przeróbek) i że po festiwalu zapewne powstanie nowa wersja filmu. Ale reżyser wątku nie przerobił, lecz prawie całkowicie go z filmu usunął. Pozostała jedynie sekwencja wstępna (patrz wyżej) i luźne sceny rozsiane na zasadzie przerywników. Właśnie tę wersję oglądamy teraz w Polsce.

Dominuje zatem opowieść realistyczna, psychologiczno-obyczajowa o panu Chow i jego przeżyciach w latach 1966-70. Do spowiedzi świątynnej reżyser już nie sięga. A może jednak? Może przedstawił treść spowiedzi w wersji zaszyfrowanej?

Tak czy owak, trzeba nam teraz do niej wrócić. Akcja zaczyna się przecież dokładnie w momencie, w którym kończyła się akcja "Spragnionych miłości". Pan Chow wraca z Singapuru do Hongkongu, pracuje jako dziennikarz, pisze powieści SF w odcinkach: to właśnie owa historia o magicznym pociągu. Poza tym prowadzi bujne życie towarzyskie. Polega ono na romansach z coraz to nowymi, bardzo atrakcyjnymi dziewczynami. Stylistyka opisu jest taka jak w "Spragnionych miłości", wszelako treść zupełnie inna. Tam obraz wyrażał wszechobecność miłości, która dominowała nad światem, tyle że stale się bohaterom wymykała. Tu miłości nie ma w ogóle. Wszelkie znajomości pana Chow kończą się rozstaniem, czasem wśród łez, czasem pogodnie i obojętnie.

Może ma to ilustrować tezę, którą ktoś w filmie formułuje dosłownie: w miłości nie ma zamienników. Znaczyłoby to, że pan Chow z dużym samozaparciem szuka miłości, czasem ją znajduje, ale w końcu odrzuca, bo żadna nie dorównuje tej dawnej, jedynej, do pani Chan. Byłaby to hipoteza przekonywająca, gdyby można było te niby-miłości skonfrontować z miłością dawną, sprzed kilku lat. Takie rozwiązanie byłoby jednak trudne, rozbijałoby ciągłość narracji - i na szczęście nikt tego nie próbuje.

Film "2046" jest bardzo piękny, narracja prowadzona jest z gracją, ale trudno odgadnąć, do czego zmierza. Wong Kar-Wai ma na świecie wielu zwolenników, ci nie mogą pogodzić się z myślą, że mistrz nakręcił film pozbawiony wewnętrznego uzasadnienia. Szukają więc uparcie rozwiązania. Otóż niewykluczone, że jest ono tak proste, że aż wstyd je publicznie ogłaszać. Dlaczego pan Chow źle traktuje kobiety? Może po prostu dlatego, że kobiet nie lubi. Skoro tak, to dlaczego je uwodzi, dlaczego wabi do sypialni, demonstruje przeżycia i cierpienie? Cóż, może po prostu dla kamuflażu. Taka obojętność to oczywiście kalectwo. Nikt nie chce, aby jego kalectwo zostało ujawnione. Ale można je ukryć hałaśliwością zabawy.

Jeżeli nasza hipoteza jest trafna, to cierpienia pana Chow w "Spragnionych miłości" nie wynikały z męki miłości; wynikały z męki udawania miłości. Niestety, partnerką pana Chow jest tam pani Chan, kobieta inteligentna i przenikliwa, grana przez Maggie Cheung. Kobieta zakochana ma wiele zalet, ale ma także jedną wadę: potrafi, jeśli zechce, przejrzeć na wylot faceta, którego kocha. Tak się właśnie stało - i pani Chan kazała kochankowi iść do diabła. Efekt: w filmie "2046" pani Chan jest przedmiotem wielu wspomnień, ale "in personam" pojawia się tylko raz, na krótką chwilę. I jest pokazana w bardzo złym świetle - zarówno w sensie dosłownym, jak i przenośnym.

Cóż jeszcze? Pan Chow pisze swą powieść SF w odcinkach, ale nie po to, by ujawniać swe wspomnienia. Raczej po to, by produkować karykatury kobiet. Piękne dziewczyny, które przychodzą do niego z sercem na dłoni, potem powracają w jego powieści jako androidy, niezdolne do miłości.

Facet, który nie lubi kobiet, w kinie na ogół okazuje się homoseksualistą. W wypadku pana Chow to się nie sprawdza. Tony Leung zagrał kiedyś u Wong Kar-Waia (w "Happy Together") kochanka-homoseksualistę, ale to oczywiście o niczym nie świadczy. Więc cała wyłożona tu interpretacja jest jak detektywistyczna hipoteza: trudno ją obalić, ale trudno także znaleźć dla niej potwierdzenie.

Być może poszlaką mógłby być obraz pojawiający się w pierwszym ujęciu, potem także w ostatnim. Chodzi o ów dziwny twór w kształcie owadziego odwłoku, z czarną dziurą. To coś zajmuje w filmie miejsce centralne, od niego się wszystko zaczyna i na nim kończy. Wszyscy do owego "czegoś" zmierzają, do niego dążą i - jak się tu kilkakrotnie mówi - prawie nigdy nie wracają. Może zostają wchłonięci przez czarną dziurę.

Co ten dziwny kształt oznacza? Należałoby poprosić o pomoc znawców kina, specjalizujących się w interpretacjach psychoanalitycznych. To są tacy ludzie, którzy widzą na ekranie człowieka palącego grube cygaro i natychmiast mówią bez cienia wątpliwości: oczywiście, chodzi o sugestię seksu oralnego.

Niewykluczone, że w podobnym trybie rozwiązaliby zagadkę owadziego odwłoku. Dopóki tego nie zrobią, zaproponowana tu interpretacja jest równie dobra jak każda inna.